مدیریت کلینیک گیاه‌پزشکی (۱)

🔍 وظایف یک گیاه‌پزشک

1. تشخیص (Identification) 🧬
2. درمان (Control) 💊

🌾 اصطلاح گیاه‌پزشکی ← (Plant Protection)

🐛 انواع آفات (Pests)

1. آفات زنده (Biotic Factors) شامل:

• حشرات (Insects) 🦗
• قارچ‌ها (Fungi) 🍄
• نماتدها (Nematodes) 🪱
• جوندگان (Rodents) 🐭
• باکتری‌ها (Bacteria) 🦠
• نرم‌تنان (Mollusks) 🐌
• ویروس‌ها (Viruses) 🧫 و غیره.

2. آفات غیرزنده (Abiotic Factors) شامل:

• یخبندان (Frost) ❄️
• تگرگ (Hail) 🌨️
• سرمازدگی (Cold Injury) 🥶
• خشکسالی (Drought) ☀️
• کم‌آبی (Water Deficiency) 🚱
• شوری (Salinity) 🌊

👉 این عوامل باعث بیماری‌های فیزیولوژیک (Physiological Disorders) می‌شوند که به آن دیس‌اُردر (Disorder) نیز می‌گویند.

🛠️ روش‌های مبارزه با آفات (Pest Control Methods)

1. مدیریت تلفیقی آفات (Integrated Pest Management – IPM)
2. مدیریت تلفیقی بیماری‌ها (Integrated Disease Management – IDM)

📊 روش‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM Methods):

• روش‌های زراعی (Cultural Control): 🌱 شامل شخم و تغییر تاریخ کاشت.
• روش‌های مکانیکی (Mechanical Control): 🤲 جمع‌آوری آفات با دست یا دستگاه.
• روش‌های فیزیکی (Physical Control): 💡 استفاده از تله نوری (Light Trap).
• روش‌های ژنتیکی (Genetic Control): 🧬 استفاده از تکنیک نر عقیمی (Sterile Insect Technique – SIT).
• روش‌های بیولوژیک (Biological Control): 🐝 استفاده از پارازیتوئیدها (Parasitoids).
• روش‌های طبیعی (Natural Control): 🌳 کنترل آفات توسط عوامل محیطی مانند شکارچی‌های طبیعی.
• روش‌های شیمیایی (Chemical Control): 🧪 استفاده از سموم (Pesticides) که بهترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش است.

🌍 محیط‌های مبارزه با آفات (Pest Control Environments)

1. محیط زراعی (Agricultural Environment): 🌾
   • ناپایدارترین محیط به‌لحاظ کنترل آفات.
   • سمپاشی ممکن است مؤثر باشد، اما در سال‌های بعد آفات در برابر آن مقاوم می‌شوند.
2. محیط باغی (Orchard Environment): 🍎
   • پایدارترین محیط برای کنترل آفات.
   • دفعات سمپاشی کمتر بوده و محصولات سالم‌تری تولید می‌شوند.
3. محیط کنترل‌شده (Controlled Environment): 🏠
   • شامل گلخانه (Greenhouse)، انبار (Storage)، سیلو (Silo) و سردخانه (Cold Storage).
   • در این محیط‌ها، کنترل آفات به سطح ریشه‌کنی (Eradication) می‌رسد.
   • مثال:
     • در انبارها از فرمالین (Formalin) استفاده می‌شود.
     • در سردخانه‌ها از دمای پایین برای کنترل آفات بهره می‌برند.

📌 مثال‌های واقعی:

• در شهر ساوه از زنبور پارازیتوئید برای کنترل کرم گلوگاه انار (Pomegranate Fruit Worm) استفاده می‌کنند.
• در خوزستان (سال ۱۳۳۸)، آفت شپشک مرکبات (Citrus Mealybug) توسط کفشدوزک (Lady Beetle) کنترل شد.

⚠️ محدودیت‌های استفاده از دشمنان طبیعی (Biological Control Limitations)

• محیط‌های زراعی: 🌾
  دشمن طبیعی به دلیل پایان فصل زراعی از بین می‌رود.
• محیط‌های بسته (غیر از گلخانه): 🏠
  باید آفات را به سطح ریشه‌کنی (Eradication) رساند.

🐜 مقایسه حشرات (Insects) و کنه‌ها (Mites)

🧪 پدیده هرمسیس (Hormesis Phenomenon)

• تکرار سم‌پاشی یک کنه‌کش باعث افزایش تخم‌گذاری و طغیان (Outbreak) آفت می‌شود.
• تنها راه کنترل کنه‌ها، استفاده از کنه‌کش (Acaricide) مناسب است که تمام مراحل زندگی را از بین ببرد.

📌 مثال:

• پروپارژیت (Propargite): مؤثر بر تخم، پورّه (Nymph) و کنه بالغ (Adult Mites).

🎯 کنترل آفات خاص

1. تریپس (Thrips):
   • دارای قطعات دهانی ساینده-مکنده (Rasping-Sucking Mouthparts).
   • با سموم تماسی و گوارشی (Contact & Ingested Insecticides) کنترل می‌شوند.
2. کنه‌ها (Mites):
   • از کنه‌کش‌های غیرسیستمیک (Non-Systemic Acaricides) استفاده می‌شود.
3. سفیدبالک‌ها (Whiteflies):
   • با سموم سیستمیک (Systemic Insecticides) کنترل می‌شوند.

📌 سموم مؤثر بر هر دو گروه (حشره‌کش و کنه‌کش):

• آبامکتین (Abamectin)
• دانیتول (Danitol)
• دی‌کلروس (Dichlorvos)