مدیریت کلینیک گیاه‌پزشکی (۱)

وظایف یک گیاه‌پزشک

1. تشخیص (Identification)
2. درمان (Control)

اصطلاح گیاه‌پزشکی ← (Plant Protection)

انواع آفات (Pests)

1. آفات زنده (Biotic Factors) شامل:

• حشرات (Insects)
• قارچ‌ها (Fungi)
• نماتدها (Nematodes)
• جوندگان (Rodents)
• باکتری‌ها (Bacteria)
• نرم‌تنان (Mollusks)
• ویروس‌ها (Viruses) و غیره.

2. آفات غیرزنده (Abiotic Factors) شامل:

• یخبندان (Frost)
• تگرگ (Hail)
• سرمازدگی (Cold Injury)
• خشکسالی (Drought)
• کم‌آبی (Water Deficiency)
• شوری (Salinity)

این عوامل باعث بیماری‌های فیزیولوژیک (Physiological Disorders) می‌شوند که به آن دیس‌اُردر (Disorder) نیز می‌گویند.

روش‌های مبارزه با آفات (Pest Control Methods)

1. مدیریت تلفیقی آفات (Integrated Pest Management – IPM)
2. مدیریت تلفیقی بیماری‌ها (Integrated Disease Management – IDM)

روش‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM Methods):

• روش‌های زراعی (Cultural Control): شامل شخم و تغییر تاریخ کاشت.
• روش‌های مکانیکی (Mechanical Control): جمع‌آوری آفات با دست یا دستگاه.
• روش‌های فیزیکی (Physical Control): استفاده از تله نوری (Light Trap).
• روش‌های ژنتیکی (Genetic Control): استفاده از تکنیک نر عقیمی (Sterile Insect Technique – SIT).
• روش‌های بیولوژیک (Biological Control): استفاده از پارازیتوئیدها (Parasitoids).
• روش‌های طبیعی (Natural Control): کنترل آفات توسط عوامل محیطی مانند شکارچی‌های طبیعی.
• روش‌های شیمیایی (Chemical Control): استفاده از سموم (Pesticides) که بهترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش است.

محیط‌های مبارزه با آفات (Pest Control Environments)

1. محیط زراعی (Agricultural Environment):
   • ناپایدارترین محیط به‌لحاظ کنترل آفات.
   • سمپاشی ممکن است مؤثر باشد، اما در سال‌های بعد آفات در برابر آن مقاوم می‌شوند.
2. محیط باغی (Orchard Environment):
   • پایدارترین محیط برای کنترل آفات.
   • دفعات سمپاشی کمتر بوده و محصولات سالم‌تری تولید می‌شوند.
3. محیط کنترل‌شده (Controlled Environment):
   • شامل گلخانه (Greenhouse)، انبار (Storage)، سیلو (Silo) و سردخانه (Cold Storage).
   • در این محیط‌ها، کنترل آفات به سطح ریشه‌کنی (Eradication) می‌رسد.
   • مثال:
     • در انبارها از فرمالین (Formalin) استفاده می‌شود.
     • در سردخانه‌ها از دمای پایین برای کنترل آفات بهره می‌برند.

مثال‌های واقعی:

• در شهر ساوه از زنبور پارازیتوئید برای کنترل کرم گلوگاه انار (Pomegranate Fruit Worm) استفاده می‌کنند.
• در خوزستان (سال ۱۳۳۸)، آفت شپشک مرکبات (Citrus Mealybug) توسط کفشدوزک (Lady Beetle) کنترل شد.

محدودیت‌های استفاده از دشمنان طبیعی (Biological Control Limitations)

• محیط‌های زراعی:
  دشمن طبیعی به دلیل پایان فصل زراعی از بین می‌رود.
• محیط‌های بسته (غیر از گلخانه):
  باید آفات را به سطح ریشه‌کنی (Eradication) رساند.

مقایسه حشرات (Insects) و کنه‌ها (Mites)

پدیده هرمسیس (Hormesis Phenomenon)

• تکرار سم‌پاشی یک کنه‌کش باعث افزایش تخم‌گذاری و طغیان (Outbreak) آفت می‌شود.
• تنها راه کنترل کنه‌ها، استفاده از کنه‌کش (Acaricide) مناسب است که تمام مراحل زندگی را از بین ببرد.

مثال:

• پروپارژیت (Propargite): مؤثر بر تخم، پورّه (Nymph) و کنه بالغ (Adult Mites).

کنترل آفات خاص

1. تریپس (Thrips):
   • دارای قطعات دهانی ساینده-مکنده (Rasping-Sucking Mouthparts).
   • با سموم تماسی و گوارشی (Contact & Ingested Insecticides) کنترل می‌شوند.
2. کنه‌ها (Mites):
   • از کنه‌کش‌های غیرسیستمیک (Non-Systemic Acaricides) استفاده می‌شود.
3. سفیدبالک‌ها (Whiteflies):
   • با سموم سیستمیک (Systemic Insecticides) کنترل می‌شوند.

سموم مؤثر بر هر دو گروه (حشره‌کش و کنه‌کش):

• آبامکتین (Abamectin)
• دانیتول (Danitol)
• دی‌کلروس (Dichlorvos)