مدیریت کلینیک گیاهپزشکی (۱)
وظایف یک گیاهپزشک
- تشخیص (Identification)
- درمان (Control)
اصطلاح گیاهپزشکی ← (Plant Protection)
انواع آفات (Pests)
- آفات زنده (Biotic Factors) شامل:
- حشرات (Insects)
- قارچها (Fungi)
- نماتدها (Nematodes)
- جوندگان (Rodents)
- باکتریها (Bacteria)
- نرمتنان (Mollusks)
- ویروسها (Viruses)
و غیره.
- آفات غیرزنده (Abiotic Factors) شامل:
- یخبندان (Frost)
- تگرگ (Hail)
- سرمازدگی (Cold Injury)
- خشکسالی (Drought)
- کمآبی (Water Deficiency)
- شوری (Salinity)
این عوامل باعث بیماریهای فیزیولوژیک (Physiological Disorders) میشوند که به آن دیساُردر (Disorder) نیز میگویند.
روشهای مبارزه با آفات (Pest Control Methods)
- مدیریت تلفیقی آفات (Integrated Pest Management – IPM)
- مدیریت تلفیقی بیماریها (Integrated Disease Management – IDM)
روشهای مدیریت تلفیقی آفات (IPM Methods):
- روشهای زراعی (Cultural Control):
شامل شخم و تغییر تاریخ کاشت.
- روشهای مکانیکی (Mechanical Control):
جمعآوری آفات با دست یا دستگاه.
- روشهای فیزیکی (Physical Control):
استفاده از تله نوری (Light Trap).
- روشهای ژنتیکی (Genetic Control):
استفاده از تکنیک نر عقیمی (Sterile Insect Technique – SIT).
- روشهای بیولوژیک (Biological Control):
استفاده از پارازیتوئیدها (Parasitoids).
- روشهای طبیعی (Natural Control):
کنترل آفات توسط عوامل محیطی مانند شکارچیهای طبیعی.
- روشهای شیمیایی (Chemical Control):
استفاده از سموم (Pesticides) که بهترین و مقرونبهصرفهترین روش است.
محیطهای مبارزه با آفات (Pest Control Environments)
- محیط زراعی (Agricultural Environment):
- ناپایدارترین محیط بهلحاظ کنترل آفات.
- سمپاشی ممکن است مؤثر باشد، اما در سالهای بعد آفات در برابر آن مقاوم میشوند.
- محیط باغی (Orchard Environment):
- پایدارترین محیط برای کنترل آفات.
- دفعات سمپاشی کمتر بوده و محصولات سالمتری تولید میشوند.
- محیط کنترلشده (Controlled Environment):
- شامل گلخانه (Greenhouse)، انبار (Storage)، سیلو (Silo) و سردخانه (Cold Storage).
- در این محیطها، کنترل آفات به سطح ریشهکنی (Eradication) میرسد.
- مثال:
- در انبارها از فرمالین (Formalin) استفاده میشود.
- در سردخانهها از دمای پایین برای کنترل آفات بهره میبرند.
مثالهای واقعی:
- در شهر ساوه از زنبور پارازیتوئید برای کنترل کرم گلوگاه انار (Pomegranate Fruit Worm) استفاده میکنند.
- در خوزستان (سال ۱۳۳۸)، آفت شپشک مرکبات (Citrus Mealybug) توسط کفشدوزک (Lady Beetle) کنترل شد.
محدودیتهای استفاده از دشمنان طبیعی (Biological Control Limitations)
- محیطهای زراعی:
دشمن طبیعی به دلیل پایان فصل زراعی از بین میرود. - محیطهای بسته (غیر از گلخانه):
باید آفات را به سطح ریشهکنی (Eradication) رساند.
مقایسه حشرات (Insects) و کنهها (Mites)
پدیده هرمسیس (Hormesis Phenomenon)
- تکرار سمپاشی یک کنهکش باعث افزایش تخمگذاری و طغیان (Outbreak) آفت میشود.
- تنها راه کنترل کنهها، استفاده از کنهکش (Acaricide) مناسب است که تمام مراحل زندگی را از بین ببرد.
مثال:
- پروپارژیت (Propargite): مؤثر بر تخم، پورّه (Nymph) و کنه بالغ (Adult Mites).
کنترل آفات خاص
- تریپس (Thrips):
- دارای قطعات دهانی ساینده-مکنده (Rasping-Sucking Mouthparts).
- با سموم تماسی و گوارشی (Contact & Ingested Insecticides) کنترل میشوند.
- کنهها (Mites):
- از کنهکشهای غیرسیستمیک (Non-Systemic Acaricides) استفاده میشود.
- سفیدبالکها (Whiteflies):
- با سموم سیستمیک (Systemic Insecticides) کنترل میشوند.
سموم مؤثر بر هر دو گروه (حشرهکش و کنهکش):
- آبامکتین (Abamectin)
- دانیتول (Danitol)
- دیکلروس (Dichlorvos)